میرعبدالباقی تبریزیباقی تبریزی، میرعبدالباقی، ملقب به «دانشمند» و متخلّص به «باقی»، شاعر صوفی مشرب و خوشنویس آذربایجانی (متوفی ۱۰۳۹) است. ۱ - حیاتاز تاریخ ولادت و دوران کودکی او اطلاعی در دست نیست. در تبریز، نزد علاءالدین محمّدبن محمّد تبریزی معروف به علاءبیگ ، به تحصیل علوم و خطاطی پرداخت و به اشتهار رسید؛ سپس به دعوت عبدالرحیم خان خانان، سپهسالار هند (متوفی ۱۰۳۶)، به هندوستان رفت، [۱]
محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۴۵، تهران ۱۳۱۴ ش.
[۲]
عزیز دولت آبادی، سخنوران آذربایجان، ج۱، ص۲۴۳، تبریز ۱۳۵۵ ش.
[۳]
عبدالمحمد ایرانی، پیدایش خطّ و خطّاطان، ج۱، ص۱۸۷، مصر ۱۳۰۶ ش.
[۴]
محمد دیهیم، تذکره شعرای آذربایجان، ج۲، ص۷۶، تبریز ۱۳۶۷ ش.
[۵]
امین احمد رازی، هفت اقلیم، چاپ جواد فاضل، تهران (بی تا).
[۶]
امین احمد رازی، هفت اقلیم، ج۳، ص۲۴۳، چاپ جواد فاضل، تهران (بی تا).
۲ - اساتیدسپس به بغداد سفر کرد و در خانقاه مولویه (مولویخانه) نزد دده مصطفی، استاد خوشنویسی به مشق خط پرداخت تا این‌که شاه عباس اول صفوی (متوفی ۱۰۳۸) آوازه خطاطی اش را شنید و در ۱۰۳۲ او را برای کتابت گنبد بزرگ و صفّه روبه قبله و طاق در مسجد و ایوان مسجد شاه اصفهان یا مسجد جامع جدید عباسی به اصفهان دعوت کرد. [۷]
نصراللّه فلسفی، زندگانی شاه عباس اوّل، ج۲، ص۳۹۷، تهران ۱۳۶۴ ش.
[۸]
عبدالمحمد ایرانی، پیدایش خطّ و خطّاطان، ج۱، ص۱۸۷، مصر ۱۳۰۶ ش.
[۹]
محمد دیهیم، تذکره شعرای آذربایجان، ج۲، ص۷۶، تبریز ۱۳۶۷ ش.
[۱۰]
عزیز دولت آبادی، سخنوران آذربایجان، ج۱، ص۲۲۵، تبریز ۱۳۵۵ ش.
[۱۱]
رضاقلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ج۱، ص۲۸۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران (۱۳۴۴ ش).
استاد دیگرش علیرضا عباسی تبریزی خوشنویس قرن یازدهم، بود که شاه عباس ، باقی را برای آموختن خط ثلث به او سپرد. [۱۲]
نصراللّه فلسفی، زندگانی شاه عباس اوّل، ج۲، ص۳۷۴، تهران ۱۳۶۴ ش.
۳ - شهرت در خوشنویسیباقی در نگاشتن خط ثلث و نسخ شهرت داشت. مرقع قصیده «بُرده» سروده شرف الدین ابوعبدالله محمّدبن سعید بوصیری (متوفی ۶۹۴) در نعت پیامبر (۱۰۳۶) که در کتابخانه مجلس موجود است [۱۳]
عزیز دولت آبادی، سخنوران آذربایجان، ج۱، ص۲۲۷، تبریز ۱۳۵۵ ش.
[۱۴]
محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۴۶، تهران ۱۳۱۴ ش.
و کتابت صد کلمه ، از کلمات امیرالمؤمنین علیه‌السلام (به انتخاب جاخظ)، به خط نسخ [۱۵]
محمّدحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام شیعه، ج۱، ص۳۱۲، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
از جمله خطوط اوست.
باقی با خوشنویسان بنامی چون میرعماد قزوینی (مقتول در ۱۰۲۴) و باباشاه اصفهانی معاصر بود. از دیگر معاصران او می‌توان شیخ بهایی و میرداماد ، و از شاگردانش در خطّاطی ، محمدطاهر نصرآبادی ، صاحب تذکره نصرآبادی را نام برد. ۴ - علمیتوی در انواع علوم و مسایل همچون حکمت و ریاضی و علوم ادبی و عربی سرآمد و مقبول علمای آذربایجان و عراق بود [۱۶]
میرزا سنگلاخ خراسانی، تذکره الخطّاطین، ذیل «احوال ملاعبدالباقی تبریزی»، چاپ سنگی تبریز ۱۲۹۱.
و چون به مسلک صوفیه بسیار علاقه داشت، به «مولی الجلیل جمال السالکین» و «صوفی تبریزی» وصف می‌شد. [۱۷]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۵۹، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۵ - آثارتفسیر قرآن مجید به مشرب صوفیانه؛ شرحی بر صحیفه سجادیه به همان مشرب [۱۸]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۵۹ ـ۶۰، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
منهاج الولایه من کتاب نهج البلاغه (شرح فارسی نهج البلاغه بر مشرب تصوف ) که در آن نهج البلاغه را تقسیم بندیِ موضوعی (در دوازده باب) کرده است.
[۱۹]
احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۲، ص۱۶۹۵، تهران ۱۳۴۸-۱۳۵۱ ش.
اشعاری در قالب قطعه ، رباعی و مفردات در عرفان و عشق و شکایت از روزگار و اهل آن. [۲۰]
محمد دیهیم، تذکره شعرای آذربایجان، ج۲، ص۷۸، تبریز ۱۳۶۷ ش.
[۲۱]
عزیز دولت آبادی، سخنوران آذربایجان، ج۱، ص۲۲۷، تبریز ۱۳۵۵ ش.
[۲۲]
محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۴۵، تهران ۱۳۱۴ ش.
[۲۳]
رضاقلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ج۱، ص۲۸۲، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران (۱۳۴۴ ش).
آقابزرگ طهرانی [۲۴]
محمّدحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی التصانیف الشیعه، ج۹، ص۶۸۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
می گوید که او دیوان داشته و قطعه ای از دیوانش را در مجموعه ای در کتابخانه شیخ موسی اردبیلی در نجف دیده است.
سنگلاخ خراسانی [۲۵]
میرزا سنگلاخ خراسانی، تذکره الخطّاطین، ذیل «احوال ملاعبدالباقی تبریزی»، چاپ سنگی تبریز ۱۲۹۱.
نیز گفته که او دیوان شعر داشته است و «تیمنّاً» چند قطعه از اشعار او را با ذکر مشخصات کتابت آنها، آورده است.
تربیت [۲۶]
محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۶، تهران ۱۳۱۴ ش.
چهار رباعی و هدایت [۲۷]
محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۲۸۲-۲۸۳، تهران ۱۳۱۴ ش.
دو رباعی از او را نقل کرده اند.
نامه ای فلسفی ـ عرفانی نیز از او خطاب به ابراهیم همدان ی (متوفی ۱۰۲۶) باقی است که منزوی از نسخ خطی آن نشانی داده است. [۲۸]
احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۲، ص۱۴۳۹-۱۴۴۰، تهران ۱۳۴۸-۱۳۵۱ ش.
۶ - فهرست منابع(۱) محمّدحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی التصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) محمّدحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام شیعه، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰. (۳) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱. (۴) امین احمد رازی، هفت اقلیم، چاپ جواد فاضل، تهران (بی تا). (۵) محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، تهران ۱۳۱۴ ش. (۶) عزیز دولت آبادی، سخنوران آذربایجان، تبریز ۱۳۵۵ ش. (۷) محمد دیهیم، تذکره شعرای آذربایجان، تبریز ۱۳۶۷ ش. (۸) میرزا سنگلاخ خراسانی، تذکره الخطّاطین، چاپ سنگی تبریز ۱۲۹۱. (۹) نصراللّه فلسفی، زندگانی شاه عباس اوّل، تهران ۱۳۶۴ ش. (۱۰) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸-۱۳۵۱ ش. (۱۱) رضاقلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران (۱۳۴۴ ش). (۱۲) عبدالمحمد ایرانی، پیدایش خطّ و خطّاطان، مصر ۱۳۰۶ ش؛ ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرعبدالباقی تبریزی»، شماره۲۹۴. |